ΚΑΠΕΤΑΝ ΧΑΨΑΣ ,Ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

  Ο Σταμάτης Κάψας ή  Χάψας (Κρυοπηγή Χαλκιδικής - Βασιλικά Θεσσαλονίκης, 1821) ήταν οπλαρχηγός της Ελληνικής επανάστασης του 1821 . Γεννήθηκε στην  Κρυοπηγή  ,αλλά. σε νεαρή ηλικία  μετοίκησε στη Συκιά Χαλκιδικής προς αναζήτηση εργασίας. Σύντομα ήρθε σε ρήξη με τους τοπικούς Τούρκους άρχοντες και ξεκίνησε κλέφτικη δράση. Καταξιώθηκε έτσι σε όλη την Χαλκιδική.

  Στις 23 Μαρτίου του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς αποβιβάστηκε στη χερσόνησο του Άθω μεταφέροντας όπλα και πολεμοφόδια με τη βοήθεια Αινιτών και Ψαριανών καπεταναίων. Εκεί συναντήθηκε με το Στάμο Χάψα και προχώρησαν στη συγκρότηση του επαναστατικού στρατού.  Με τη βοήθεια του μητροπολίτη Μαρωνείας Κωνστάντιου στρατολογήθηκαν 1.000 μαχητές μοναχοί. Στο μεταξύ ο Στάμος Κάψας στρατολόγησε άνδρες από όλη τη Χαλκιδική με σχετική ευκολία, λόγω του κύρους που είχε αποκτήσει από την πρότερη δράση του. Οι μαχητές ήταν κυρίως από την Κασσάνδρα, τα Χασικοχώρια και τη Σιθωνία και ιδιαίτερα από τη Συκιά. Το σώμα του Στάμου Χάψα φτάνει τους 2.000 άνδρες.

Οι Οθωμανοί μέσα σε αυτό το κλίμα, φοβούμενοι την κλιμάκωση των γεγονότων, προβαίνουν σε ωμότητες εις βάρος των Ελληνικών πληθυσμών στη Θεσσαλονίκη και στον Πολύγυρο. Έτσι, αρχίζουν μικρές επαναστατικές εστίες σε διάφορα σημεία των περιοχών της Χαλκιδικής, της Θεσσαλονίκης και των Σερρών. Σε έκτακτη σύσκεψη στο Άγιο Όρος την 17η Μαΐου του 1821 ο Εμμανουήλ Παπάς κηρύσσει επίσημα την επανάσταση στη Μακεδονία και αποφασίζεται να διασπαστεί ο επαναστατικός στρατός σε δύο τμήματα:

Α) Ο Εμμανουήλ Παπάς με τους Μαδεμοχωρίτες και τους μοναχούς, συνολική δύναμη 1.900 άνδρες κατευθύνονται στη Ρεντίνα, προκειμένου να σταματήσουν τις Οθωμανικές δυνάμεις που έρχονταν από Δράμα και Κωνσταντινούπολη, στα Μακεδονικά Τέμπη.

Β) Ο Στάμος Κάψας με υπαρχηγό των Αναστάσιο Χυμευτό και συνολική δύναμη 2.000 ανδρών κατευθύνονται προς κατάληψη της Θεσσαλονίκης.

Ο επαναστατικός στρατός του προχωρά δυτικά και απελευθερώνει το ένα μετά το άλλο τα χωριά και τις πόλεις της περιοχής. Προελαύνει σε Κομίτσα, Ιερισσό, Αρναία, Άγιο Πρόδρομο, Γαλάτιστα και Βασιλικά. Στα Βασιλικά οι επαναστάτες ενώθηκαν με τα ένοπλα σώμα των Βασιλικιωτών και των Βαβδινών. Τελικά, στις 8 Ιουνίου 1821, οι επαναστάτες στρατοπεδεύουν στη Θέρμη, με σκοπό να ανασυνταχθούν για την τελική επίθεση στη Θεσσαλονίκη. Ακολούθησε μάχη, σύμφωνα με ορισμένους στη Θέρμη,ενώ κατ΄ άλλους κοντά στη σημερινή Αμερικάνικη Γεωργική Σχολή, με το ιππικό του Αχμέτ μπέη των Γιαννιτσών στην οποία οι Τούρκοι ηττήθηκαν.

Η φήμη του έχει φτάσει μέχρι τη Θεσσαλονίκη, όπου οι Θεσσαλονικείς περιμένουν να τον υποδεχτούν ως απελευθερωτή. Τότε του προσάπτεται και το προσωνύμιο καπετάν Χάψας, με την έννοια ότι "έχαφτε" τους Τούρκους. Τα νέα όμως από το μέτωπο του Εμμανουήλ Παπά δεν είναι καλά, καθώς ο τελευταίος αναγκάζεται σε οπισθοχώρηση μετά τις μάχες της Ρεντίνας και της Απολλωνίας με τις υπέρτερες και καλύτερα οπλισμένες Οθωμανικές δυνάμεις από τη Δράμα και την Κωνσταντινούπολη.  Ο Εμμανουήλ Παπάς με μόνο 200 αγωνιστές μέσω Πολυγύρου σπεύδει να ενωθεί με το σώμα του Χάψα. Τελικά οι επαναστάτες του Χάψα οπισθοχωρούν από τη Θέρμη στα Βασιλικά, όπου ενώνονται με τους 200 αγωνιστές του Εμμανουήλ Παπά.

   Ο Εμπού Λουμπούτ πασάς της Θεσσαλονίκης έχει συγκεντρώσει πλέον 35.000 τακτικό στρατό και σπεύδει να αναμετρηθεί με τους επαναστάτες στα Βασιλικά. Ο καπετάν Χάψας επέλεξε ως σημείο μάχης τη στενωπό της κοιλάδας του Ανθεμούντα, κοντά στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας. Η μάχη που διεξάγεται είναι άνιση και ο καπετάν Χάψας διαβλέπει τον κίνδυνο πανωλεθρίας, καθώς οι Οθωμανοί προβαίνουν σε σφαγές αμάχων στα Βασιλικά. Τότε, αποφασίζεται, με υπόδειξη του Βασιλικιώτη προύχοντα Γεωργίου Κοτζιά, η οχύρωση εντός του μοναστηριού της Αγίας Αναστασίας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι Οθωμανοί. Στις διαπραγματεύσεις του Εμμανουήλ Παπά με τους μοναχούς, συμφωνείται τελικά η είσοδος μόνο των αμάχων και των γυναικοπαίδων από τα Βασιλικά και τη Γαλάτιστα. Έτσι, ο καπετάν Χάψας αποφασίζει να μείνει στο πεδίο της μάχης με 63 μαχητές, ενώ ο Εμμανουήλ Παπάς με το υπόλοιπο στράτευμα να συνοδέψει τα γυναικόπαιδα στη μονή.

Η αυτοθυσία και ο ηρωισμός του καπετάν Στάμου Χάψα και των συναγωνιστών του ήταν συγκινητική, καθώς αγωνίστηκε μέχρις εσχάτων ,ώστε να εξασφαλίσει τη σωτηρία των αμάχων. Στο πεδίο της μάχης, στις 10 Ιουνίου 1821, έξω από τα Βασιλικά,,κάτω απο το μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας ,στους προποδες του βουνού Βουζιαρη  σε σφοδρή μάχη σκοτωθηκαν και οι 64 (οι περισσότεροι από τη Συκιά) . Σήμερα το σημείο αυτό ονομάζεται "Κομμένοι" ή "Συκιωτούδια" και έχει κατασκευαστεί από το 1997 μνημείο της θυσίας. Στη μαρμάρινη πλάκα αναγράφει:

ΤΟ ΜΑΚΕΔΝΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΕΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΕΙ ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΩΝ.

   Η τελευταία αναφορά για τον Χάψα είναι ότι τον είδαν να ορμάει με το σπαθί στο χέρι και ένα μαχαίρι στα δόντια, στον κύριο όγκο του τουρκικού στρατεύματος. Τον ακολούθησαν οι Βαβδινοί οπλαρχηγοί Παύλος Χαλάτης, Θεολόγος Τουρλάκης και Αυγερινός Καραγιάννης.

Η ΠΡΩΤΗ ΚΤΗΤΩΡ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ, ΘΕΟΦΑΝΩ,
ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΩΝ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΓΙΑ
ΠΟΥ ΤΙΜΑΤΑΙ ΣΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ

.

  Δυστυχώς και το μοναστήρι της  Αγιας Αναστασίας που μεχρι τότε άκμαζε ,δεν γλίτωσε απο την οργή των Τούρκων.Το έκαψαν και λεηλάτησαν τους θησαυρούς του .Εκτοτε δεν μπόρεσε να ανακαμψει. 

                  

               ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ.

1.Πολεμική απειρία επαναστατών 

2.Έλλειψη συντονισμού και οργάνωσης

3.Έλλειψη εξοπλισμού 

4.Η θέση και η μορφολογία του εδάφους της Χαλκιδικής οχι μονο δεν ευννοουσε την δημιουργία αντάρτικων σωμάτων, αλλα και κάθε επαναστατικό κίνημα μπορούσε εύκολα να κατασταλεί, λογω γειτνίασης με την Θεσσαλονικη  που αποτελούσε μεγάλο στρατιωτικό κέντρο.

                       Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

 Δημιούργησε σοβαρά προβληματα στην Υψηλη Πυλη που υποχρεωθηκε να διαθεσει στρατιωτικές δυναμεις που προορίζονταν για τη Νοτια Ελλάδα.Αυτο την απασχόλησε για 6 και πλεον μήνες. Ετσι δόθηκε  χρόνος να εδραιωθεί ο αγώνας στην Ρούμελη και στο Μοριά.

                      ΥΠΕΡΤΑΤΗ ΘΥΣΙΑ

   Αληθινά αξιοθαύμαστη η αυτυθυσία του Χάψα και των παλικαριων του, εφάμιλλη του Διάκου στην Αλαμάνα, του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι και του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες. Κι αν ο σκληρός νόμος της Σπάρτης δεν επέτρεπε την εγκατάλειψη της μάχης, γιατί τρίτη λύση δε χωρούσε: << ή ταν ή επι τας>>, τα παλικάρια του καπετάν Χάψα μπορούσαν εύκολα να διαφύγουν και να σωθούν. Κανένας νόμος δεν τους απαγόρευε να φύγουν, καμίας πατρίδας, αφου δεν υπήρχε πατρίδα. Δεν έφυγαν όμως .Εμειναν, αγωνίστηκαν, θυσιάστηκαν ανταλλασσοντας το θάνατό τους με την σωτηρία των άλλων.

  Στο ίδιο σημείο 84 χρόνια μετά, θα δοθεί αλλη μια μάχη, στα πλαισια του Μακ

εδονικού Αγώνα, απο την ομάδα του κρητικού ήρωα, ΙΩΑΝΝΗ ΝΤΑΦΩΤΗ. 

ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ-ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΣ-ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ :ΙΩΑΝΝΗΣ ΝΤΑΦΩΤΗΣ

  Ο μεγάλος αυτός ήρωας με τα  κατορθώματά του, ως Διοικητής του Τάγματος των Επιλεκτων Κρητών, στην Επανάσταση του 1896, εκτός των άλλων ανδραγαθημάτων του κατέστησε τις Αρχάνες, με τους συμπολεμιστές του, ως την πρώτη ελεύθερη πόλη της Κρήτης και συνέβαλε έτσι καθοριστικά στην αυτονομία της, το 1898 και στην Ένωσή της, το 1913 με την μητέρα Ελλάδα. 

  Με την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα ως γνήσιος πατριώτης αγωνιστής, ο Ιωάννης Νταφώτης οργανώνει Σώμα από ογδόντα ατρόμητους Κρήτες εθελοντές. Με την οικονομική βοήθεια των ομογενών της Αιγύπτου αγοράζει εξοπλισμό της με σκοπό να εφοδιάσει τους Έλληνες Κεντρικής Μακεδονίας, που κανένας ως τότε Μακεδονομάχος δεν είχε τολμήσει να τους πλησιάσει και να τους εξοπλίσει στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τους Βουλγάρους κομιτατζήδες, αλλά και τη σκληρή τουρκική διοίκηση. 

   Με την έγκριση της τότε ελληνικής κυβέρνησης και την υποστήριξη του Μακεδονικού Κομιτάτου εκπαιδεύει στη Βουλιαγμένη το Σώμα των 80 ανδρών, από το Φεβρουάριο ως τον Απρίλιο του 1905. 

  Τη Μεγάλη Πέμπτη 14 Απριλίου 1905 αναχωρούν με ατμόπλοιο για τη Χαλκιδική, αφού πρώτα τους καθησυχάζει το Προξενείο Θεσσαλονίκης για τους οδηγούς που θα τους έστελνε και θα τους περίμεναν προκειμένου να τους οδηγήσουν στη Νιγρίτα Σερρών. Τα λάθη όμως των ανθρώπων του Προξενείου δεν τους επέτρεψαν την απόβαση στα προκαθορισμένα παράλια στο μεσαίο πόδι Χαλκιδικής, και συγκεκριμένα στις παραλίες Συκιάς, Κουφού ή Τορώνης. Ο καπετάνιος του ατμόπλοιου Μελάς, αδελφός του Παύλου Μελά, με τον μηχανικό Κωνσταντίνο Νταφώτη, αδελφό του Ι. Νταφώτη, αναγκάστηκαν να προσαράξουν και να αποβιβάσουν το Σώμα σε ερημική βορειότερη περιοχή μεταξύ Στρατωνίου και Σταυρού του Στρυμονικού κόλπου, χωρίς κανένα όμως οδηγό να τους περιμένει. 

   Το αποτέλεσμα ήταν να περιπλανηθούν οι 80 Μακεδονομάχοι επί ημέρες νηστικοί και αποκαμωμένοι περιμένοντας τους οδηγούς, όπως είχε υποσχεθεί το Προξενείο. Αντί των οδηγών όμως, έπεσαν στην παγίδα της προδοσίας. Συνάντησαν  αγωγιάτες Βουλγάρους στην καταγωγή, που μιλούσαν ελληνικά και συστήθηκαν ομοεθνείς πατριώτες. Ο Νταφώτης, τους υποχρέωσε επί πληρωμή να μεταφέρουν με τα ζώα τους τα εφόδια βορειότερα στο σκοπό του προορισμού τους. Πρόδωσαν όμως αμέσως το Μακεδονικό Σώμα στην τουρκική διοίκηση, που τους ανέκοψε κατόπιν σφοδρής σύγκρουσης, στις 23 Απριλίου, στα Στεφανινά .

ΜΟΝΉ ΑΓΙΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ

Τ  ο πολυάριθμο Σώμα αναγκάστηκε έτσι να πάρει το δρόμο της επιστροφής και αφού μοίρασε πρώτα τον οπλισμό στους Έλληνες των χωριών γύρω από το όρος Χολομώντα της Χαλκιδικής κατασκήνωσε στους βράχους της Αγίας Αναστασίας μεταξύ των Βασιλικών και της Γαλάτιστας. Εκεί μετά από δεύτερη προδοσία διεξήχθη φοβερότερη μάχη, με σκοπό την εξόντωση του σώματος, που τόσο πανικό προκάλεσε στους Βουλγάρους και την τουρκική διοίκηση. Ο Νταφώτης με τα ηρωϊκά παλικάρια του σκόρπισαν το θάνατο στις συνεχώς επιτιθέμενες και ανανεούμενες τουρκικές εφεδρείες με τη χρήση των όπλων και εφαρμόζοντας πολεμικό σχέδιο σωτηρίας για τους υπόλοιπους συντρόφους κατάφερε να τους σώσει με απώλειες όμως 11 ανδρών. Στο μνημείο της θυσίας του Καπεταν Χάψα σώζεται το οστεοφυλακιο των ανδρών του αγωνιστή Νταφώτη που πολεμησαν για την ελευθερία της Μακεδονίας.

2 -5-1905

 Χωρίς  υπερβολή, ο Νταφώτης ήδη από το 1917 οραματίστηκε, πολύ νωρίς, πρωτοποριακά, τη λεγόμενη Κοινωνία των Εθνών και τον  Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, που προέκυψαν μετά τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Ο καπετάν Νταφώτης δεν ήταν, συνεπώς, ένας πολεμοχαρής ή αιμοχαρής Τουρκοφάγος σφαγέας. Σαν ενας αλλος Ρηγας Φερραιος εχει, σαφώς, έντονα μέσα του την έννοια της πατρίδας για εθνική ελευθερία και εθνική ολοκλήρωση. Μέσα του, όμως, λόγω και της Παιδείας του, του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της κλασσικής αρχαιότητας, ενυπάρχουν υψηλά ιδανικά του ανθρωπισμού.

           

                                                     ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

 

  Το πρώτο μνημείο που στήθηκε στην τοποθεσία σε αναμνηση της θρυλικής μάχης ηταν το 1960, από τους κατοίκους της κοινότητας Συκιάς Χαλκιδικης: Μια λιτή αναθηματική πλάκα. Ήδη από το 1940 ένας φωτισμένος δάσκαλος, ο Ανδρέας Ευαγγελίδης απο την Καστοριά, όταν διορίστηκε στο Γαλαρινό Χαλκιδικής, αναμόχλευσε την ιστορία του καπεταν Χάψα ,την οποία μέχρι τότε οι περισσότεροι είχαν ξεχάσει. Με πρωτοβουλία του κινητοποίησε τους αρμόδιους φορείς της ευρύτερης περιοχής με αποτέλεσμα,μετά από 20 χρόνια να στηθεί το πρώτο μνημείο.

   Στη συνέχεια, την δεκαετία του 1990 ο πανχαλκιδικός σύλλογος θεσσαλονικέων ‘’Αριστοτέλης’,’ ευαισθητοποιημένος σε θέματα ιστορίας, ανέλαβε την πρωτοβουλία να δημιουργηθεί ένα  μεγαλοπρεπές μνημείο, αντάξιο της θυσίας των γενναίων αγωνιστών. Το μνημείο ολοκληρώθηκε το 1997 και κόστισε 12.500.000 δρχ. Για να συγκεντρωθεί το ποσό αυτό συνέδραμαν σύλλογοι, σχολεία, δημοτικά διαμερίσματα, επαγγελματικά σωματεία, καθώς και οι ομογενείς μας στην Αμερική και στην Αυστραλία .Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν μάρμαρο, πέτρα, ορείχαλκος προήλθαν από  δωρεές εταιρειών της γύρω περιοχής. Τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν  δόθηκαν ως αμοιβή στον δημιουργό του έργου, στον γλύπτη και καθηγητή της Σχολης Καλών Τεχνών ,Γεώργιο Τσάρα.