ΕΛΕΝΗ ΑΡΧΙΓΕΝΗ

Ελένη Αρχιγένη

Η Ελένη Αρχιγένη το γένος Φενερλή γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1823.  Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας από το Φανάρι. Ο παππούς της, Ιωαννης Φάχρης και τα αδέλφια της, Παυλάκης Φενερλής και Ευανθία Θεοφιλίδου, υπήρξαν εθνικοί ευεργέτες.
Το 1848 παντρεύεται τον Επιβατιανό  επιστήμονα,τον πετυχημένο ιατρό, Σαράντη Αρχιγένη. Για χάρη του, εγκαταλειπει την κοσμοπολιτικη ζωή της Πόλης και εγκαθίσταται στην  κωμόπολη των Επιβατών Ανατολικής Θράκης.
Η λόγια Ελένη, κόρη μεγαλοαστικής οικογένειας, θα συμβάλλει με την προσωπικότητά της και τις άοκνες προσπάθειές της, ώστε η άγνωστη κωμόπολη των Επιβατών να ξεπροβάλλει ως άστρο στον πνευματικό ορίζοντα της Θράκης. Ιδρύουν το 1857, με το σύζυγο της, Σαράντη -ο οποίος στο μεταξύ διορίζεται καθηγητής της ιατρικης σχολής στο Πανεπιστημιο του Γαλατα Σεράι και επιλέγεται ως  προσωπικός γιατρός του Σουλτάνου-,σπουδαία πνευματικά Ιδρύματα, τα Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια.
Τα Αρχιγένεια διέθεταν αρχικά Παρθεναγωγείο, Ορφανοτροφείο, Οικοτροφείο και αργότερα απέκτησαν Νηπιαγωγείο, Ναό αφιερωμένο στους Τεσσαρακοντα Μάρτυρες και Αρρεναγωγείο.

Ο Σαραντης Αρχιγένης εικονιζεται σε πτυχίο των Αρχιγενειων στο οποιο αναπαρισταται η αρχιτεκτονική των Ιδρυμάτων

                                     

Το επίπεδο σπουδών ήταν πολύ υψηλό και συναγωνίζονταν εκείνο των Αρσάκειων σχολείων στην ελεύθερη Ελλάδα. Αποφοιτώντας οι Αρχιγενειάδες προικοδοτούνταν  με 5000 γρόσια με στόχο να διδάξουν, όπου ζούσε τουρκόφωνος ελληνισμός και να ιδρύσουν σχολεία ελληνικά, όπου δεν υπήρχαν. Για την  πνευματική προσφορά τους στο έθνος, ο Αρχιγένης τιμήθηκε από το βασιλιά της Ελλαδας, Γεώργιο Α΄.

Η εισοδος των Αρχιγενείων. Λειτουργεί ως Πανεπιστημιακή Σχολή σήμερα.

.

Στη διαθήκη του ο Αρχιγένης  αποκαλεί την Ελένη: ''Ιδρύτρια και συγχρόνως πολλά ποιήσασα και καταβαλούσα πολλούς αγώνας και υποστάσα πολλούς κινδύνους, υπέρ αναδείξεως και παγιώσεως των Ιδρυμάτων...'''
Στους Επιβάτες, όπως ήταν αναμενόμενο, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και ευγνωμοσύνης. Ωστόσο μετά το θάνατο του συζύγου της, κάποιοι από την τοπική δημογεροντία κίνησαν ''αγωγή' 'εναντίον  αυτής και του θετού γιού της για κακοδιαχείριση των Ιδρυμάτων,κάτι που  γέμισε με πίκρα τις τελευταίες μέρες της  ζωής της.
Ο Σαράντης και η Ελένη Αρχιγένη τάφηκαν ο ένας διπλα στον άλλο, κατόπιν επιθυμίας τους στους Επιβάτες. Αγάλματά τους στήθηκαν στα Αρχιγένεια, στην αίθουσα του Ελληνικού Φιλολογικου Συλλόγου στην Πόλη, στη Σχολή Νεοχωρίου στο Βόσπορο.

 Επιτύμβια στήλη παραγγέλθηκε από την Ελένη μετά το θάνατο του συζύγου της, στα φημισμένα εργαστήρια της Τήνου. Είναι αντιγραφή από αρχαίες επιτύμβιες στήλες των Αθηνών της κλασικής εποχής. Ο Σαράντης με το δεξί του χέρι πιάνει το χέρι της γυναίκας του, ένδειξη ισότητας,σεβασμού και εκτίμησης. Το μπαστούνι που κρατά στο δεξί του χέρι  και το οποίο έχει τυλιγμένο ένα φίδι, συμβολίζει το επάγγελμά του γιατρού.

  Την πλάκα κατάφεραν  να φέρουν στην Ελλάδα οι Επιβατιανοι  το 1971, όταν επισκέφτηκαν τα πάτρια εδάφη. Ο τότε πρόεδρος της κοινότητας, Ιωαννης Δαβίτης,  κατάφερε να αποσπασει τη στήλη, δωροδοκώντας τον Τούρκο φύλακα του αρχαιολογικού χώρου, όπου βρίσκοταν και στη συνέχεια πλήρωσε μαρμαροτεχνίτη για να μικρύνει το πάχος της από 40 στα 5 εκατοστά, ώστε να μπορέσουν να την περάσουν από τα σύνορα.
   Σήμερα η στήλη, μαζί με τις προτομές των δυο ευεργετών (δωρεά Τζιβανοπουλου) κοσμούν το πιο κεντρικό σημείο των Ν. Επιβατών, το χώρο έξω από το κτίριο που λειτουργεί σήμερα ως αίθουσα δημοτικών συμβουλίων του Δήμου Θερμαϊκού, πάνω στον κεντρικό δρόμο Περαίας-Ν.Μηχανιώνας.



Πηγές: διαδίκτυο, wilipaideia
Δράκος Ευστράτιος: Τα θρακικά
Θάνος Κουμπαρούλης: Επιβατών Εγκώμιον